در خصوص آینده‌ی سورگوم در فرانسه خوشبین هستم

ژولی توسان (Julie Toussaint) در سایه‌ی پایان‌نامه‌ی خود کشاورزی و زراعت را کشف کرد. از آن زمان به بعد وی که به عنوان یک پژوهشگر شناخته می‌شود و یک متخصص می‌باشد تمامِ وقت و زمان خود را وقف این حوزه‌ی علمی نموده است. او در ابتدای فعالیت خود اقدام به اصلاح نژاد گونه‌ها نموده و سپس به صنعت سورگوم متمایل گشته است. “کشاورزی آینده، در سایه‌ی اصلاح بذرها و گونه‌ها، مشکلات و سختی‌هایی که با آن‌ها مواجه هستیم را پشت سر خواهد گذاشت و مطمئن هستم که سورگوم محصول مهم و اصلی آینده خواهد بود.” ایشان کل زمان خود در پروژه‌ی Semences de Provence & Eurosorgho (برنامه‌ی اول اروپا برای توسعه‌ی گونه‌های سورگوم) را به این موضوع اختصاص داده است.

در ژن‌های سورگوم

مجموعه‌ی Semences de Provence شرکت تولیدکننده‌ی بذر در جنوب فرانسه است که مأموریت آن ارائه‌ی راه حل‌ها و گونه‌های مناسب با شرایط ویژه‌ی‌ پدوکلیماتیک جهت استفاده‌ی تولیدکنندگان می‌باشد. در واقع این شرکت از بدو تأسیس، تحقیقات خود را بر روی پژوهش در خصوص گونه‌های مقاوم‌تر در برابر خشکسالی و نیز انواعی که امکان بهر‌ه‌برداری بهینه‌تر از منابع آب موجود را داشته باشند متمرکز کرده است. “به همین دلیل و در چنین فرآیندی در خصوص سورگوم صاحب تخصص شده‌ایم و این محصول در حال حاضر 60 درصد فعالیت‌های مجموعه‌مان را به خود اختصاص داده است.”

فاکتورهایی از قبیل تنوع گونه‌ها، محصول‌دهی و سوددهی عواملی هستند که تولیدکنندگان فرانسوی را ترغیب می‌کند.

به لحاظ تاریخی سورگوم دانه‌ای در جنوب غربی فرانسه کشت می‌شده، ولی با معرفی گونه‌های زودرس به مرور مزارع کشت به سمت شمال کشور پیشروی کرده است: در حال حاضر کشت سورگوم دانه‌ای در مناطق مرکزی به سمت غرب نیز رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد. به عقیده‌ی ژولی توسان، “در کنار انگیزه‌ی بالای تولیدکنندگان، در رابطه با سورگوم داشتن اطلاعات فنی به ویژه در مورد آلایش علف‌های هرز ضروری است. در جاهایی که عوامل بومی تأثیرگذار می‌شوند (مشاور یا خریداران عمده) سطح زیر کشت با قوت بیشتری افزایش سافته است: این امر بدین معناست که تولیدکننده کشت‌های محدود و آزمایشی را به کناری نهاده و با یاری این عوامل، محصول اصلی خود را از ذرت به سورگوم، محصولی بسیار متفاوت از ذرت، تغییر می‌دهد.” از سوی دیگر، خواست و ترجیح پرورش‌دهندگان دام جهت تضمین تدارکات خوراک دام‌هایشان (سورگوم تک برداشتِ سیلویی) و ویژگی‌های گونه‌های پرکاربرد جدید و چند برداشتی با کیفیت بالای BMR و PPS، سبب شده تا سورگوم برای برخی از حوزه‌های صنعتِ تولید و پرورش‌ دام به عنوان محصولی متمایز و پیشرو توسعه یابد.

سورگوم که به عنوان راه حلی در مقابل شرایط حادث از گرمایش زمین معرفی شده است و ویژگی‌هایی همچون تأمین تنوع گونه‌ای در کشت‌های تناوبی و نیز قابلیت آن جهت استفاده به عنوان محصولِ جایگزین در مواقعی که گیاهان بومی در معرض شرایط جوی یا در مقابل انگل‌ها آسیب می‌بینند را داراست به عنوان محصولی نیز شناخته می‌شود که سوددهی بالایی دارد. ژولی توسان با تأکید بر این ویژگی‌های سورگوم ادامه می‌دهد: “سودآوری و اقتصادی بودن سورگوم موضوعی است مهم و واقعی، علی‌الخصوص در مناطقی که با دوره‌های خشکسالی پی در پی مواجه شده‌اند و امکان آبیاری منظم نداشته‌اند. قیمت سورگوم دانه‌ای در فرانسه با ذرت مقایسه شده و حدود 5 یورو از آن کم‌تر است. علاوه بر این هزینه‌ی بذر به ازاء هر هکتار نیز کم‌تر است. در صورت ضروری بودن کوددهی پایه و آلایش علف‌های هرز نیز حتی الزامی به استفاده از کودهای استارتر، سموم ضد حشرات و دفع‌کننده‌ی حلزون نیست. در واقع با طی مسیری راحت‌تر و آسان‌تر امکان رسیدن به سوددهی اقتصادی وجود دارد.” از سوی دیگر، از آنجاییکه عملیات خاصی قبل از برداشت محصول انجام نمی‌گردد، سورگوم از نظر مدت زمان فعالیت و روندِ داشت و برداشت نیز به مراتب محصولی “اقتصادی‌تر” است.

در خصوص محصول‌دهی نیز علیرغم اینکه تغییرات زیادی (بین 2 تا 11 تُن در هکتار بسته به شرایط آب و هوایی، وضعیت خاک و اطلاعات فنی کشاورز) مشاهده می‌شود، در حالت کلی میزان آن رضایت‌بخش است. برای سورگوم دانه‌ای در حدود 5.5 تُن در هکتار متغیر است: در سال 2019 به میزان 5.12 تُن در هکتار، در سال 2018 به میزان 5.3 تُن در هکتار و در سال 2017 به میزان 5.78 تُن در هکتار*. برای سورگوم تک برداشتی یا چند برداشتی با توجه به نوع گونه‌ها و هدف تولیدکننده‌ی خوراک دام متغیر است (UFL، میزان قند، مقدار نشاسته، حاصل‌دهی). میزان محصول‌دهی ماده‌ی خشک بین 10 تا 15 TMS/ha متغیر بوده و گونه‌های متنوع حاوی UFL بیشتر از 1 با پتانسیل انرژی بالا را شامل می‌شود. از سوی دیگر گونه‌هایی هم هستند که با محصول‌دهی تا 20 TMS/ha حجم بیشتری از محصول را در اختیار تولیدکننده قرار می‌دهند. ژولی توسان این موضوع را تصدیق می‌کند که “این اطلاعات با هدف آگاهی‌رسانی ارائه شده و به میزان زیاد تحت تأثیر شرایط پدوکلیماتیک تغییر می‌کند”.

مقاوم بودن، استقرار و سرعت رشد پس از جوانه زدن

تولیدکنندگان بسته به ژنتیک و کیفیت بذرها، چه برای سورگوم دانه‌ای چه برای سورگوم سیلویی، در ابتدا به دنبال گونه‌های مقاوم، محصول‌دهی با ثبات و پوشش سریع بین ردیف‌های کشت‌شده جهت کاستن از میزان علف‌های هرز بوده و به همین منظور در کنار سرعت بالای رشد پس از جوانه زدن، مقاومت بیشتر در برابر خشکسالی را نیز خواستار هستند (ویژگی “همیشه سبز بمان” در حالت کلی شامل همه‌ی گونه‌ها می‌شود). در مناطق شمالی‌تر، مقاومت در مقابل کاهش دمای شبانه (به کم‌تر از 12 درجه‌ی سانتیگراد) برای سورگوم‌های دانه‌ای بسیار زودرس یک ویژگی بسیار مهم است. “علیرغم اینکه مقاومت سورگوم در برابر بیماری‌ها و آفات از جانب تولیدکنندگان خیلی مطرح نشده است ولی سورگوم، در فرانسه، آسیب چندانی از قارچ‌های قوی و حملات حشرات ندیده است.”

تولیدکنندگان دام انتخاب گونه‌ی مناسب را بر اساس احتیاجات و نیازهای گله‌ی خود انجام می‌دهند. البته ویژگی دیگری که نباید فراموش شود خاصیت مقاومت سورگوم در مقابل خواب ساقه و افتادن آن است.

بازارهای در حال توسعه

بر خلاف سورگوم خوراک دام که مستقیماً در واحدهای تولیدی مورد استفاده قرار می‌گیرند، سورگوم دانه‌ای در بازارهای متفاوتی برای خود جا باز کرده است. سورگوم دانه‌ای که در داخل کشور خیلی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد (کم‌تر از 5 درصد تولید در فرانسه به طیور و پرواربندی خوک اختصاص دارد) پیش از همه در تولید خوراک دام‌ بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرد (30 درصد تولید). سورگوم بیش از هرچیزی به دلیل قیمت مناسب و غنای آن از نظر پروتئین مورد توجه تولیدکنندگانی قرار گرفته است که آن را در خوراک دام‌های خود استفاده کرده‌اند (1.5 درصد بیشتر از ذرت). این صنعت و بازار که در جنوب غربی بومی محسوب می‌شود در سایر حوزه‌های تولید نیز به سرعت در حال رشد و توسعه است.

صادراتی که به دلیل احتیاج و تقاضای بالا برای خوراک طیور با گوشت سفید در اسپانیا به این کشور صورت می‌گیرد نیز بازار مهمی را برای سورگوم فرانسه ایجاد کرده است. در خصوص دان با کیفیت بالا برای طیور، به ویژه برای سورگوم سفید و قرمز، بازارهای انگلیس، بلژیک و هلند در حال توسعه هستند. از سوی دیگر بازارهای دیگری بر اساس نوآوری و ابتکار به وجود آمده و در حال توسعه هستند: صنایع غذایی (آبجو، آرد …)، صنعت (متانیزاسیون، سوخت، بیو ابزارها …). “سورگوم نه تنها محصولی است که در مصرف آب و مواد اولیه صرفه‌جویی داشته و مقرون به صرفه می‌باشد، همزمان به عنوان یک بخش اقتصادی و بازار (فاقد گلوتن و دارای شاخص قند پایین) نیز در این روزها مشهور شده و مطمئن هستم در آینده‌ی نزدیک بسیار بیشتر معروف شده و مورد توجه قرار خواهد گرفت. در فرانسه، افزایش روزافزون تعداد تولیدکنندگان و صنعتگرانی که از سورگوم استفاده می‌کنند نشان‌دهنده‌ی شکل‌گیری یک چرخه‌ی سودآور بوده و به توسعه‌ی سورگوم در فرانسه کمک کرده و از آن پشتیبانی می‌کند.” رشد و توسعه‌ی حوزه‌هایی که چند سال است به طور منظم افزایش دارند ادامه خواهد یافت. ژولی توسان در رابطه با آینده‌ی سورگوم در فرانسه بسیار خوشبین است.

*(منبع: agreste)